درطی قرن گذشته با گسترش شهرنشینی به تدریج الگو های جدیدی در زندگی شهرنشینان ایجاد شد که تاثیرات مستقیمی بر ابعاد مختلف زندگی ایشان اللخصوص طرح و ابعاد فرش بر جای گذاشته است . از جمله این تاثیرات می توان به الزاماتی اشاره نمود که در معماری جدید منازل مسکونی به وجود آمده است و مفروش نمودن کف اتاق ها به ابعاد خاصی محدود شده است .
به عنوان مثال با بررسی قالی های عشایری در میابیم :
بافندگان عشایری و حتی روستایی در گذشته الزامی بر رعایت ابعاد خاص برای قالی های خود نداشتند . اما از آنجایی که زندگی عشایری در چادرهای کوچک ایلی جریان داشت و حتی پس از آن که بسیاری از این کوچنشينان به زندگی یکجا نشینی ملزم گردیدند با توجه به محدود بودن اتاق و محدوده چادرهای عشایری عموما به بافت کوچکتر نظیر قالیچه های ذرع و نیم ، قالیچه دو ذرع و حداکثر قالی 6 متری می پرداختند .
اما از زمانی که بافندگان به عنوان یکی از راه های درآمد اقتصادی خود ، بافندگی فرش را پیشه اصلی خود ساختند و خود نیزبا گسترش وسایل ارتباط جمعی با شهرها و الگو های جدید شهر نشینی آشنا شدند ، ملزم گردیدند که ابعاد قالی های خود را منطبق بر نیازهای شهرنشینان قرار دهند .
با نگاهی به معماری و ساخت منازل می توان متداول ترین ابعاد بافت قالی که در منازل مورد استفاده قرار می گیرند را به شرح ذیل نام برد :
1- ذرع و نیم = 1.041.56 X متر
2- دو ذرع = 1.20X2.20 متر
3- ذرع و چارک = 1.30X0.80 متر
4- پشتی = 100الی 60X90 سانتيمتر
5- 6متري2X3 =
6- 9 متري2.5 X 3.5 =
7- 12متري3X4 =
8- کناره با عرض 60 الی 90 سانتی متر در طول 4 ، 8 يا 10 متر و بیشتر
9- قالی :
تفاوت قالی و قالیچه در این است که معمولا کلیه فرش هایی که ابعاد آنها بیش از 6 متر مربع باشد ، قالی نام گذاری می گردند . در مقابل معمولا اندازه های کمتر از 6 متر مربع را قالیچه ( قالی کوچک) نام گذاری کرده اند .
این ابعاد امروزه مورد توجه اغلب خریداران فرش قرار گرفته است و تولید کنندگان فرش نیز در ارائه این ابعاد توجه بیشتری می نمایند . در سالهای اخیر ابعاد دیگری نظیر 9متري و …نیز مورد سفارش خریداران بوده است .
شاید عمده ترین دلیل استقبال از موارد مذکور آن است که اتاق ها و سالن های منازل غالبا در اندازه های فوق طراحی شده و لذا مفروش کردن اتاق ها با فرش هایی از این دست ، ساده تر و زیبا تر می باشد .
بررسی ابعاد غیرعادی فرش در تاریخچه صنعت فرشبافی ایران
در بررسی بسیاری از فرش های قدیمی ، با ابعادی مواجه می شویم که برخی از آنها کاملا غیرعادی می باشد و به احتمال قریب به یقین برای کاربرد خاصی بافته شده است .
در برخی از این ابعاد، فرش های چند ضلعی ، با اضلاع نامساوی دیده می شود که حتی طراحی نقش آنها نیز فقط برای همان ابعاد کاربرد پیدا می کند .
در طی چند دهه اخیر نیز به طور مقطعی ابعاد گوناگوني از دايره و همچنین ابعاد گوناگون مربع به ویژه 2X2 و 3×3 و3.5 X3.5 مورد توجه بازار های خارجی فرش بوده است .
در کنار ابعاد مذکور می توان به موارد دیگری همچون پرده ای وكلگي اشاره نمود که کاربرد نوع اخیر آن ها بیشتر جهت کاخ و قصرهای شاهی بوده است .
قالی کلگی
کلگی نوعی قالی است با اندازه تقریبی : 2X4 یا 3X6 وحتی بزرگتر که معمولا طول آن1.5 الی 2 برابر عرض آن و حتی بیشتراست . کاربرد کلگی درآن است که می توان با کنار هم قرار دادن 2 یا 3 عدد از آنها اتاق های بزرگی مانند سالن های تجمع ، و بارعام را مفروش ساخت .
قالیچه پرده ای
پرده ای ؛ قالیچه ای است با اندازه تقریبی :1.20 الی 1.5 X2.5 الی 2.80 متر.البته استفاده از فرش به عنوان پرده هیچ گاه میان ایرانیان رواج نداشته است و لذا علت رواج اصطلاح پرده ای در فرشبافی ایران را باید درجای دیگری جست وجو کرد .
متعاقبا انتقال برخی ازآثارایرانی نظیر پرده های قلمکار درکتاب ها متداول گردید . زیرا ، طرح پارچه های قلمکار ، بسیار ساده است و با توجه به تکنیک های ابتدایی چاپ در آن زمان به راحتی با خطوط سیاه رنگ بر روی کاغذ چاپ شده اند .
متعاقبا تصاویر پرده های قلمکار که از نظر طرح و اندازه بی شباهت به فرش نبودند ، مورد تقلید و کپی برداری بافندگان قالی قرار گرفته اند و در نهایت اصطلاح فرش پرده ای در ایران رواج یافت .
قالی بزرگ پارچه ( فرش بزرگ پارچه)
در میان ابعاد ذکر شده ، بافت قالی های بسیار بزرگ با مساحت های 20 ، 30 ، 40 متر و حتی بزرگتر نیز در 200 سال گذشته مرسوم بوده است .
لازم به ذکر است این ابعاد از فرش اغلب جهت استفاده در دربارهای حکومتی و یا اماکن مذهبی و نظایر آن بافته می شده است .
در گزارشات تاریخی توسط مورخین گفته شده : می توان ابعادی بزرگتر مانند 1000 متر مربع را برای فرش های ایرانی به ثبت رساند . برای مثال قالی های بهارستان ، به خوبی گویای یکی از بزرگترین فرش های قدیمی ایران در 1400 سال قبل می باشد .
در طی چند سال اخیر نیز در ایران تعداد معدودی فرش با ابعاد بیش از 1000 متر بافته شده و یا در حال بافت است که طبق اطلاعات موجود همگی بر اساس سفارشات خاص و برای اماکنی بافته می شوند که از قبل پیش بینی های لازم برای استقرار فرشی با این ابعاد در آنجا در نظر گرفته شده است .
استاندارد فرش ماشینی :
امروزه در صنعت فرش ماشینی با توجه به محدودیت بافت و البته مهندسی خانه ها به شیوه مدرن این نتیجه را در پی داشته که تمامی فرش ها در یک قالب استاندارد بافته می شوند و دارای سایز های محدودی می باشند . این ابعاد مختص تمامی شانه و تراکم فرش ماشینی اعم از فرش 1500 شانه ، فرش ماشینی 1200 شانه ، فرش ماشینی 1000 شانه ، فرش ماشینی 700 شانه و حتی فرش فانتزی ، فرش امپریال و فرش کودک می باشد .
این ابعاد به پنج سایز استاندارد فرش ماشینی 12 متری ، فرش 9 متری ، فرش 6 متری ، فرش 1.5×2.25 و فرش 1×1.5 اشاره کرد .
البته لازم به ذکر است امکان بافت ابعاد ناقواره فرش ماشینی نیز وجود دارد اما این پنج سایز بعلاوه فرش گرد و بیضی که برای دکوراسیون منزل های ایرانی استفاده می شود تا حدود زیادی نیاز مشتری امروز را بر طرق می کند .
اشتراک در تلگرام